სტატიის ავტორი: ნუცა ძმანაშვილი
სტატიის ავტორი: ნუცა ძმანაშვილი
“ყოველი ჩვენგანი თამაშობს კარუსელზე” – ერიკ ერიკსონი და ადამიანის პიროვნების ჩამოყალიბების 8 ეტაპი
სტატიის ავტორი: ნუცა ძმანაშვილი
1976 წელს საზოგადოებამ იხილა ანიმაცია სახელწოდებით: „ყოველი ჩვენგანი თამაშობს კარუსელზე“. ფილმი დაყოფილია რვა ეტაპად, რომლებშიც ასახულია ადამიანის, როგორც ინდივიდის, ჩამოყალიბების ეტაპები – დაბადებიდან სიბერემდე; თითოეულ ეტაპს კარუსელის სხვადახვა ნაწილი ასახავს. ამ უცნაური სახელწოდების მიღმა დიდი ფსიქოლოგიური თეორია დგას, რომელიც ერიკ ერიკსონს ეკუთნის.
ერიკ ერიკსონი გერმანელ-ამერიკელი ფსიქოანალიტიკოსი და განვითარების ფსიქოლოგია. მან გამოიყენა პირველად ტერმინი „იდენტობის კრიზისი“ და შექმნა თეორია ფსიქოლოგიური განვითარების სტადიების შესახებ, რომელიც ზემოთქმული ფილმის სიუჟეტს წარმოადგენს.
ანიმაციურ ფილმში, როგორც ერიკსონის თეორიაში, რვა ეტაპი გამოიყოფა; ეტაპებში ერთმანეთს უპირისპირდება ორი უნარი. ვფიქრობ, ეს სტატია დაეხმარება მათ, ვისაც სურს, გაიაზროს, თუ რატომ და როგორ მიმდინარეობს პიროვნების ჩამოყალიბების პროცესი. ეს თეორია საინტერესოა იმიტომ, რომ თინეიჯერობის ასაკში გვიწევს ჩვენი საარსებო გარემოს აღქმა, მოვლენების შეფასება და ღირებულებათა ჩამოყალიბება; თანამედროვე სამყაროში ყველაფერი სწრაფი ტემპით იცვლება და მივიჩნევ, ინდივიდუალური განვითარების ეტაპების ცოდნა დაგვეხმარება ამ სიჩქარისთვის ფეხის აწყობაში.
მე შევეცდები, ყოფითი მაგალითებით ავხსნა თითოეული სტადია. მაშასადამე, ეტაპები შემდეგნაირია:
დაბადებიდან პირველი ორი წლის განმავლობაში ბავშვის სრულყოფილი განვითარებისთვის აუცილებელია მისი საარსებო გარემოს აღქმა; ამ ასაკში ჩვენ უძლურნი ვართ და ზრუნვასა და სიყვარულს სხვებისგან ველოდებით. თუ ბავშვი გაიზრდება გარემოში, რომელშიც მას არ უვლიან, მას გაუჭირდება ნდობის უნარის გამომუშავება და სამყაროსი შეეშინდება. ბავშვი ენდობა სიყვარულსა და ზრუნვას, ხოლო გაურბის მარტოობასა და სამყაროს, რომელშიც მისი არსებობა უმნიშვნელოა.
ორი წლიდან ბავშვი იაზრებს, რომ მას შეუძლია დამოუკიდებლად გადაწყვეტილებების მიღება. ამ ეტაპზე ბავშვი უნდა გაიზარდოს სივრცეში, რომელშიც მას ხელს არ უშლიან; ადამიანმა გარემო უნდა შეისწავლოს თავისით, რათა შემდგომ თვითშეფასების პრობლემები არ გაჩნდეს. თუ ამ სტადიაზე ბავშვმა ვერ დააბალანსა აუტონომიისა და სირცხილის განცდა, მას ასაკთან ერთად თანატოლებთან ურთიერთობა გაუჭირდება.
სამიდან ექვს წყლამდე ბავშვს უკვე სრულად შეუძლია დამოუკიდებელი გადაწყვეტილებების მიღება და იწყება საკუთარი თავის შემეცნება; განვითარება მიმდინარეობს სწრაფი ტემპით და სიახლეების რაოდენობა უზარმაზარია, ინიციატივა – ხშირი. თუ ბავშვის სურვილს უფროსები დასჯით პასუხობენ, ამ გარემოში გაზრდილი ინდივიდი გამოირჩევა მაღალი დანაშაულის გრძნობით, ხმამაღლა არ გამოთქვამს თავის აზრს იმის შიშით, რომ არასწორად იქცევა და შესაძლოა, ხმის ამოღებას დასჯა მოჰყვეს.
პირადი რჩევა: მიუხედავად ასაკისა, არ იქნება ურიგო, ნელ-ნელა დაიწყოთ თქვენი იდეებისა და შეხედულებების გაზიარება, თუ გიჭირთ მათ გამოხატვა.
ამ მნიშვნელოვან როლს ასრულებს თანატოლებთან ურთიერთობა თვითიდენტიფიკაციის განვითარებისთვის, ანუ ახალგაზრდა ადამიანი საზოგადოებაში თავის დამკვიდრებას ცდილობს. მათი ქცევისადმი დადებითი შეფასება განსაზღვრავს დადებითი „მე-კონცეფციის” ჩამოყალიბებას. თუ მათი აქტივობას დასცინიან და აკრიტიკებენ, არასრულფასოვნების კომპლექსი ჩნდება.
თორმეტიდან თვრამეტ წლამდე გრძელდება და ერთ-ერთი ურთულესი ეტაპია ცხოვრებაში. ამ დროს, ინდივიდი ბავშობასა და ზრდასრულობას შორის დგას, ემზადება ახალი საზოგადოებრვი წესებისთვის. ერთ-ერთი პროცესია საკუთარი როლის გააზრება: როგორი მეგობარი ვარ? როგორი შვილი ვარ? რას ფიქრობენ სხვები ჩემზე?
ამ ეტაპზე ინდივიდი იქმნის ეგოს, რომელიც შეესაბამება უცხოს (საზოგადოების) შეხედულებებს; იწყება ოცნება იდეალურ სამყაროსა და მომავალზე, რაც რეალობასაა აცდენილი და ხშირია იმედგაცრუება. თავს იჩენს იდენტობის კრიზისი.
იდენტობის კრიზისი ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი პერიოდია, რომელის დროსაც ადამიანში ხშირია ჩამოუყალიბელობა, ანუ დეპერსონალიზაცია, სამეგობროსგან განდგომა, სამყაროსადმი ნეგატიური დამოკიდებულება, რომლიც ნიჰილისტურ იდეასაც კი უახლოვდება, საზოგადოების ნორმებისგან განრიდება.
ეგო-იდენტობასთან ბრძოლა ხანგრძლივი ბრძოლაა და შესაძლოა, სიცოცხლის ბოლომდეც კი გაგრძელდეს. ეს არაა უცნაური, ვინაიდან სამყარო ჩქარი ტემპით იცვლება და ჩვენს ცნობიერებას უწევს, აჰყვეს მას.
ამ პროცესის შედარებით ადვილად გადასალახად გირჩევთ:
- გაეცნოთ მხატვრულ ლიტერატურას, რათა შთაბეჭდილება შეგექმნათ სხვადასხვა ტიპის ადამიანებზე;
- დაესწარით საჯარო ლექციებსა და დისკუსიებს. არ არის აუცილებელი, მათი აზრი თქვენი გახდეს, მაგრამ მათგან შთაგონების მიღება და პირად აზრთან შედარება არ იქნება ურიგო მორალის ჩამოყალიბებისთვის.
- გაუზიარეთ თქვენი გრძნობები თანატოლებს, უფროსებს, მშობლებს – მათ, ვისგანაც ელით თანადგომასა და დახმარებას; რეკომენდებულია ფსიქოლოგთან გასაუბრება უკიდურეს შემთხვევაში;
- გაითვალისწინეთ – ამ ეტაპზე იქმნით გემოვნებას, იდენტობას და უცხო ადამიანის კრიტიკა ცოტა ჰიპოკრიტულია – მათაც გამოიარეს ეს პერიოდი და არ აქვთ უფლება, თქვენ განგსაჯანო. არ მიიტანოთ გულთან უაზრო რეპლიკები და იყავით თავდაჯერეულნი.
- მარცხი დასასრული არაა: ადამიანები შეცდომებზე ვსწავლობთ, ყველაფერია მოსალოდნელი. გამოიყენეთ მსგავსი შემთხვევები, რათა მომავალში მსგავსი რამ არ მოხდეს.
წინა ეტაპის გადალახვა მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ამ ეტაპის წარმატებულობაზე; ამ დროს ადამიანი განსაზღვრავს, შეუძლია თუ არა სოციალური ურთიერთობების წარმატებით წარმართვა, ყალიბდება მნიშვნელოვანი კავშრები სხვა ადამიანებთან. თუ ინდივიდმა წარმატებით ვერ გადალახა წინა სტადიის კრიზისი, ის უძლური იქნება, დაამყაროს სრულფასოვანი ურთიერთობები.
უფრო მარტივად რომ განვმარტო: გენერაციულობა ქართლად „ქმნადობაა“, ანუ საკუთარი თავის გარდა, სხვებზე (ოჯახზე, მეგობრებზე, სამსახურსა თუ საზოგადოებაზე) ზრუნვა. ჩნდება მაღალი ტოლერანტულობის, ანგარიშიანობის კონცეფცია.
სატგნაცია საპირისპიროა – თანაგრძნობის ნაკლებობაა. თუ გენერაციულობა აჭარბებს სტაგნაციას, ადამიანი სწავლობს, თუ რა არის ზრუნვა.
განვლილი ცხოვრების შეფასება. თუ ინდივიდი კმაყოფილია, მისთვის რეალობა მისაღებია.; მაგრამ თუ ადამიანს მიაჩნია, რომ ცხოვრება ფუჭად განვლო, ის სასოწარკვეთილია.
ვფიქრობ, ერიკსონის თეორია დაგვეხმარება საკუთარი თავის შეცნობაში და იმ ეგზისტენციურ კრიზისს, რომელიც მე-5 თავშია აღწერილი, ადვილად გადაგვატანინებს.
თვითშეფასების ფსიქოლოგიური მახასიათებლები
სტატიის ავტორი: ნუცა ძმანაშვილი
ადამიანი საზოგადოების ნაწილია და მისთვის უაღრესად მნიშვნელოვანია სხვა ადამიანების დამოკიდებულება მისდამი, ადამიანისათვის ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია საკუთარი თავისადმი დამოკიდებულება ანუ თვითშეფასება, რომელიც რეალურად მთელი ცხოვრების განმავლობაში ყალიბდება. ადამიანები საკუთარ თავს ყოველდღიური წარმატებება/წარუმატებლობებიდან გამომდინარე აფასებენ. თვითშეფასებისთვის მნიშვნელოვანია სოციალური შედარებები, რომლის რესურსულ საზომად იღებენ იმ სფეროებს, რომლებშიც ჰგონიათ, რომ წარმატებას მიაღწევენ. შესაბამისად, მოვლენები, რომლებიც ხდება ადამიანის ცხოვრებაში, განაპირობებენ ადამიანების თვითშეფასების ამაღლებას ან დაქვეითებას. ადამიანის მიერ საკუთარ თავზე შთაბეჭდილება ყალიბდება „მე–კონცეფციით“, ანუ რა იცის ადამიანმა საკუთარი თავის შესახებ და თვითშეფასებით, ანუ როგორ აფასებს და გრძნობს ადამიანი საკუთარ თავს. ორივე ასპექტი იცვლება მისივე გამოცდილებისა და სოციალური სიტუაციების გავლენით. თუმცა, მიუხედავად ამისა, ადამიანი საკუთარ თავს ბოლომდე მაინც არ იცნობს და მას მაინც უჭირს წინასწარ განსაზღვროს, კონკრეტულ სიტუაციაში კონკრეტულად როგორ მოიქცევა. ეს რომ ასე იყოს, მაშინ მეცნიერები დროს აღარ დაკარგავდნენ ადამიანების ხასიათის, პიროვნული ნიშნებისა და ტემპერამენტის შესწავლით. ადამიანი საკუთარ თავზე ცოდნას იღებს ასევე იმავე მეთოდებით, რომელთაც აფასებს სხვა ადამიანებს. საკუთარი თავის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების კიდევ ერთი საშუალებაა დაკვირვება, რომლის დროსაც შეისწავლება ადამიანის რეაქციები, საკუთარ და სხვის, ქცევებზე. ამის საფუძველზე კი ხდება კონკრეტული ინფორმაცია მიიღება.
შესაბამისად, თვითშეფასება არის ადამიანის მიერ საკუთარი პიროვნების შეფასების უნარი, მისი დამოკიდებულება საკუთარი შესაძლებლობებისადმი, პიროვნული თვისებებისადმი, გარეგნობისადმი. თვითშეფასება აქვს ნებისმიერ ჩვენთაგანს და უფრო მეტიც, ჩვენი ქცევა ძირითადად ჩვენივე თვითშეფასებით არის ნაკარნახევი, ანუ შეიძლება ითქვას, რომ თვითშეფასება საკუთარი თავის შესახებ ცოდნის შეფასებითი კომპონენტია და ზედმიწევნით შემდეგნაირად განისაზღვრება: რა ღირებულებას, რა „ფასს“ ანიჭებს ადამიანი საკუთარ თავს. თვითშეფასება ძირითადად დამოკიდებულია ინდივიდის თავდაჯერებულობაზე, ასევე საკუთარი უნარებითა და შესაძლებლობებით კმაყოფილებაზე, რაც, ჩვეულებრივ, პიროვნული წარმატებებების განცდის შედეგად მიიღწევა. ეს თავის მხრივ, რწმენას მატებს და მიმართულებას აძლევს პიროვნებას რთული გამოწვევების დაძლევის პროცესში.
თვითშეფასება უფრო მეტად აღქმის კატეგორიაა, ვიდრე რეალობის, რადგან იგი დაკავშირებულია პიროვნების რწმენებთან, მის წარმოდგენასთან, არის თუ არა ჭკვიანი, ლამაზი, მიმზიდველი, სასურველი და ა.შ. თუმცა, მიუხედავად იმისა, თუ როგორია ობიექტური რეალობა, ადამიანის თვითშეფასება მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს მის ქცევასა და ამ ქცევის შედეგებს. პიროვნების რწმენა აყალიბებს შესაბამის ქცევებს ბევრ სხვადასხვა ასპექტში და ეს ქცევები, თავის მხრივ, აყალიბებს როგორც პიროვნების, ისე მისი გარშემომყოფების სოციალურ რეალობას. თვითშეფასება ფსიქოლოგიურ მეცნიერებაში განისაზღვრება როგორც საკუთარი ღირსებისა და დეფექტის, ქცევისა და საქციელის ინდივიდუალური შეფასება, საზოგადოებაში პიროვნული როლისა და მნიშვნელობის, საკუთარი თავის მთლიანობაში განსაზღვრა.
შეიძლება ითქვას, რომ თვითშეფასება არის საკუთარი პიროვნების სუბიექტური შეფასება, რომელიც „მე – კონცეფციის” ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ასპექტს წარმოადგენს და რომელიც მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს ადამიანის ქცევას და საერთოდ მისი ცხოვრების სტილს. საკუთარი თავის შეფასება გულისხმობს პოზიტიურ თუ ნეგატიურ განწყობას, რომელიც მიმართულია სპეციფიკური ობიექტისაკენ (ობიექტში იგულისხმება „მე“) (როზენბერგი, 1965). როდესაც ინდივიდი საკუთარ თავს ახასიათებს, მაშინ ის იწყებს ლაპარაკს თავის ფიზიკურ და თვისობრივ მახასიათებლებზე, ინტერესებსა და მოტივებზე, დამოკიდებულებასა და გრძნობებზე, მისთვის დამახასიათებელ ქცევებსა და უნარებზე. თვითშეფასება გულისხმობს, თუ რამდენად ეთანხმებიან ან არ ეთანხმებიან ადამიანები შემდეგ დებულებებს:„მე ცუდი ადამიანი ვარ“, „მე კმაყოფილი ვარ საკუთარი თავით“, „რას ვგავარ“, „ძალიანაც ლამაზი ვარ“ და ა. შ.
აღნიშნული საკითხის ერთერთი მეცნიერ/მკვლევარის (არგილი Argyle. 2008) თანახმად – არსებობს ოთხი მთავარი ფაქტორი, რომელიც გავლენას ახდენს თვითშეფასებაზე:
თუ ადამიანები აღფრთოვანდებიან ჩვენით, გვაქებენ, ცდილობენ იყვნენ ჩვენს საზოგადოებაში, ყურადღებით გვისმენენ და გვეთანხმებიან, გვიყალიბდება პოზიტიური მე-ს ხატი და პირიქით, თუ ისინი გვერიდებიან, არ გვაქცევენ ყურადღებას, გვაძლევენ ნეგატიურ უკუკავშირს, გვიყალიბდება ნეგატიური “სელფ-ხატი”;
თუ ადამიანები, რომლებსაც ვადარებთ თავს (რეფერენტული ჯგუფი) ჩანან უფრო წარმატებული, ბედნიერი, მდიდარი, სიმპათიური ვიდრე ჩვენ, გვიყალიბდება ნეგატიური „მე“-ს ხატი, მაგრამ თუ ისინი არიან ჩვენზე ნაკლებ წარმატებულნი, მაშინ – პოზიტიური;
ზოგიერთი პრესტიჟული სოციალური როლი, როგორიც არის ექიმი, თვითმფრინავის პილოტი, ტელეწამყვანი, პრემიერლიგის ფეხბურთელი – ხელს უწყობს დადებითი თვითშეფასების ჩამოყალიბებას. სხვა სოციალური როლები როგორიცაა პატიმარი, ფსიქიატრიული საავადმყოფოს პაციენტი, ნარჩენების შემგროვებელი ან დაუსაქმებელი ადამიანი, შეიცავს სტიგმას;
როლები უბრალოდ არ არსებობს, ისინი ჩვენი პიროვნების ნაწილი ხდება, ე.ი. ჩვენ საკუთარი თავის იდენტიფიკაციას ვახდენთ იმ პოზიციასთან, რომელიც გვიკავია, როლთან, რომელსაც ვასრულებთ და იმ ჯგუფთან, რომელსაც მივაკუთვნებ საკუთარ თავს.
შესაბამისად, ადამიანის მიერ საკუთარი თავის აღქმა ყოველთვის იყო და იქნება უაღრესად აქტუალური თვითრეალიზაციისა და თვითაქტუალიზაციის თვალსაზრისით. აღნიშნული თვისება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მოზარდობის ასაკში, რომელიც, თავის მხრივ, გამოირჩევა ისეთი მნიშვნელოვანი ფსიქოლოგიური მახასიათებლებით, როგორიცაა საკუთარი თავის მიმღებლობის, საკუთარი უნარ–შესაძლებლობებისა და თავდაჯერებულობის ასპექტები. მოზარდის მიერ ადეკვატური თვითშეფასება უაღრესად მნიშვნელოვანია, რადგან სწორედ ეს განსაზღვრავს იმას, თუ რას ფიქრობს და როგორ აფასებს მოზარდი საკუთარ პერსონას. შესაბამისად, თვითშეფასების ხარისხი მოზარდობის ასაკში ხდება ადამიანის ფიზიკური და ფსიქიკური განვითარების ძირითადი განმსაზღვრელი ფაქტორი. მაღალი თვითშეფასების შემთხვევაში მოზარდი კომფორტულად და მნიშნელოვან ადამიანად გრძნობს თავს და პირიქით, დაბალი თვითშეფასების შემთხვევაში მას აკლია თავდაჯერებულობა, აქვს სხვადასხვა სახის შიშები და თავს გრძნობს უსარგებლოდ. შესაბამისად, თვითშეფასება გავლენას ახდენს ადამიანის ცხოვრების ყველა სფეროზე და სწორედ ამიტომ ძალიან მნიშვნელოვანია მასზე ზრუნვა მოზარდობის ასაკში.
თვითშეფასების განვითარება იწყება ადრეული ბავშვობიდან. მის ჩამოყალიბებაში კი მთავარ როლს ასრულებს მოზარდების უფროსებთან ურთიერთობა, უფრო მეტიც, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ თვითშეფასება ყალიბდება უფროსებთან ურთიერთობის პროცესში, ამ დროს მოზარდი თავს ადარებს სხვებს, რაც საფუძვლად უდევს საკუთარი თავის უკეთ შემეცნებას. უფროსთა შეფასება აყალიბებს მოზარდის თვითშეფასებას. თუ ის ადეკვატურია, მოზარდსაც ანალოგიური თვითშეფასება უყალიბდება და პირიქით. ასაკის მატებასთან ერთად ადამიანის თვითშეფასება მყარდება, ის თავისუფლდება სიტუაციის გავლენისაგან, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ სხვების შეფასება ძალასა და გავლენას კარგავს მის თვითღქმასა და თვითშეფასებაზე.
უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ თვითშეფასება, როგორც დამოკიდებულება საკუთარი თავისადმი, სხვადასხვა ფაქტორით არის განპირობებული და ამ ფაქტორთა ზემოქმედების შესაბამისად შეიძლება შეიცვალოს. ასეთი ძირითადი ფაქტორებია:
- მიღწევის დონე და რეალური შესაძლებლობები;
- არსებული გარემო და სხვათა შეფასება:
- როგორ ღებულობს, ასახავს და განიცდის ადამიანი სხვათა შეფასებას (ანუ გარეგანი თვითშეფასება).
აღნიშნულიდან გამომდინარე კი არსებობს თვითშეფასების სამი ძირითადი სახე:
- ადეკვატური თვითშეფასება – როდესაც საკუთარი თავისა და შესაძლებლობების აღქმა შეესაბამება რეალობას.
- გადაჭარბებული თვითშეფასება – როდესაც შენ სავსე ხარ სიამაყისა და ამპარტავნების გრძნობით და საკუთარ თავზე ფიქრობ იმაზე გადაჭარბებულად, ვიდრე სინამდვილეში ხარ.
- დაბალი თვითშეფასება – ეს საზოგადოებაში ყველაზე გავრცელებული თვითშეფასებაა. ამ დროს შენ ამცირებ საკუთარ შესაძლებლობებს და ყველაფერს ნეგატიური კუთხიდან უყურებ.
ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ნათელი ხდება ის, რომ თვითშეფასება არ არის რაღაც ძალიან მყარი და უცვლელი განზომილება და იგი აღნიშნული ფაქტორების შესაბამისად შეიძლება შეიცვალოს. გარკვეულმა წარმატებამ თუ წარუმატებლობამ შესაძლებელია თვითშეფასების დონის ამაღლება ან დაქვეითება განაპირობოს, ანუ სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ადამიანის თვითშეფასების დონე მისი ცხოვრების სხვადასხვა ეტაპზე შეიძლება განსხვავებული იყოს. შესაბამისად, შეიძლება ითქვას, რომ თვითშეფასება არის ადამიანის მიერ საკუთარი თავის შეფასება, რაც მოიაზრებს იმას, თუ როგორ აფასებს ადამიანი მის ხელთ არსებულ იმ ინფორმაციას, რომელსაც საკუთარი თავის შესახებ ფლობს. თვითშეფასება გარკვეულწილად არის სუბიექტური, რადგან იგი მოიცავს თვითონ ადამიანის წარმოდგენას საკუთარი თავის შესახებ, აქედან გამომდინარე, ვერ ვიტყვით კონკრეტულად რომელ ასაკში ყალიბდება ის, რადგან ეს არ არის რაღაც კონკრეტული მოვლენა, არამედ ეს არის პროცესი, რომელიც ყალიბდება ბავშვობაში და მასზე დიდ გავლენას ახდენს ოჯახი, აღზრდის სტილი, ბავშვის რიგითობა და მისი ფსიქოტიპი.
რაც შეეხება უშუალოდ მოზარდობის ასაკს, ადეკვატური თვითშეფასების მქონე სრულფასოვან ზრდასრულად ჩამოყალიბებისთვის, მოზარდს სჭირდება შესაბამისი გამოწვევების შემცველი სივრცე, რომელსაც თან ახლავს მოზარდის მხარდამჭერი პირობები და იძლევა მისი ძირითადი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების საშუალებას. შესაბამისად, თუ მოზარდის ცხოვრების სივრცე მიმღებელი და მხარდამჭერია, მოზარდს აქვს კეთილდღეობის, უსაფრთხოებისა და კომფორტის განცდა და უვითარდება საკუთარი თავის და გარშემო მყოფთა რწმენა, ხოლო თუ მოზარდის ცხოვრების სივრცე არამიმღებლური, მტრული და არამხარდამჭერია, მოზარდს უჩნდება დაუცველობისა და უნდობლობის გრძნობები, მარტოსულობისა და სირცხვილის განცდა, უქვეითდება თვითშეფასება. სწორედ მხარდაჭერის ნაკლებობის შედეგია, რომ დღეს მოზარდებში დეპრესია და სუიციდი მწვავე პრობლემად იქცა მთელ მსოფლიოში და ამ მხრივ არც საქართველოა გამონაკლისი. ამ ვითარებაში კი ერთადერთი გამოსავალი არის ის, რომ მშობელმა გააცნობიეროს თავისი კონტაქტის სტილი და ისწავლოს, როგორ გახდეს საკუთარი შვილის მხარდამჭერი.
ამრიგად, მოზარდს ადეკვატური თვითშეფასება უყალიბდება მხარდამჭერ გარშემომყოფებთან კონტაქტის პროცესში, როცა მოზარდს სიყვარულით, პატივისცემითა და მზრუნველობით ექცევიან. შესაბამისად, ერთადერთი რამ, რაც არამხარდამჭერ გარემოში მყოფ მოზარდს შეუძლია გააკეთოს საკუთარი თავისთვის, არის თუნდაც ერთი მხარდამჭერი ზრდასრულის გამონახვა, რომელიც მას ბავშვობიდან ზრდასრულობაში გადასვლის ამ რთულ, მაგრამ საინტერესო გზაზე მეგზურობას გაუწევს და საკუთარი თავის რწმენას შემატებს.
შესაძლებელია თუ არა თვითშეფასების ამაღლება? გთავაზობთ ინტერნეტში მოძიებულ რამდენიმე საინტერესო რეკომენდაციას ადეკვატური თვითშეფასების ფორმირებისათვის:
წარმოიდგინეთ საკუთარი თავი ისეთი, როგორიც გინდათ იყოთ! „ყველაფრის მიღწევა შესაძლებელია, რაც კი შეიძლება გონებამ წარმოიდგინოს და დაიჯეროს”
წაახალისეთ საკუთარი თავი! „წახალისება ყოვლისშემძლე იარაღია საკუთარი თავის შესახებ სასურველი რწმენის ჩასანერგად”
ყოველდღიურად გააკეთეთ ერთი რამ, რაც გაშინებთ! „გამოიცანით, რა ხდება, როდესაც თავს დაუცველად გრძნობთ? მთელი სამყარო გაძლევთ ამის მიზეზს. ნუ შეგაშინებთ გამოწვევა და ნუ გააუფასურებთ თქვენს შესაძლებლობებს. იმაზე უეთესი ხართ, ვიდრე ფიქრობთ”
სათუო გახადეთ შინაგანი კრიტიკოსი! „საკუთარ თავს წლობით აკრიტიკებდით და ამან არაფერი მოგიტანათ. სცადეთ მისი მიღება და დაელოდეთ შედეგს”
მომართეთ თავი გამარჯვებისკენ! „თვითშეფასების ამაღლებისთვის უნდა კონცენტრირდეთ წარმატებაზე და დაივიწყოთ ყველა მარცხი თუ ნეგატივი თქვენს ცხოვრებაში”
იზრუნეთ საკუთარ თავზე! „თავის მოვლა ეგოისტური ქმედება არა არის – ეს იმ ერთადერთ ჯილდოზე ზრუნვაა, რომელიც სხვებისთვის შესათავაზებლად მომეცა”
დააწესეთ პირადი საზღვრები! ისწავლეთ ურის თქმა და ასწავლეთ სხვებს, რომ თქვენს პირად საზღვრებს პატივი სცენ! „არასოდეს ჩაახშოთ საკუთარი პიროვნება. ნუ გამოიყვანთ თავს მსხვერპლად. თქვენს ცხოვრებას სხვისი სიტყვებით ნუ განსაზღვარვთ”
„სხვად ქცევის სურვილი იმ ადამიანის ფლანგვაა, რომელიც ხართ”
აქვე გთავაზობთ თვითშეფასების ტესტს, რომელიც დაგეხმარებათ გაარკვიოთ თქვენი თვითშეფასების დონე.
N | მოსაზრება | დიახ | არა | არ ვიცი |
1 | მიყვარს ფანტასტიკური შინაარსის პროექტების შექმნა. | 2 | 1 | 0 |
2 | შემიძლია წარმოვიდგინო ის, რაც რეალურად არ არსებობს. | 2 | 1 | 0 |
3 | მონაწილეობას მივიღებ ისეთ საქმეში, რომელიც ჩემთვის უცხო და ახალია; | 2 | 1 | 0 |
4 | რთულ სიტუაციებში სწრაფად ვიღებ გადაწყვეტილებებს. | 2 | 1 | 0 |
5 | ზოგადად, ვცდილობ ყველაფერზე მქონდეს საკუთარი აზრი. | 2 | 1 | 0 |
6 | მე მომწონს ჩემი წარუმატებლობის მიზეზების ძიება. | 2 | 1 | 0 |
7 | ვცდილობ ჩემი შეხედულებების საფუძველზე შევაფასო ქცევები და მოვლენები. | 2 | 1 | 0 |
8 | შემიძლია დავასაბუთო – რატომ მომწონს ან არ მომწონს ვინმე ან რამე. | 2 | 1 | 0 |
9 | არ მიჭირს ნებისმიერ დავალებაში გამოვყო მთავარი და მეორეხარისხოვანი საკითხები. | 2 | 1 | 0 |
10 | დამაჯერებლად შემიძლია ვამტკიცო ჩემი სიმართლე. | 2 | 1 | 0 |
11 | შემიძლია რთული დავალება ჩავშალო რამდენიმე მარტივ დავალებად. | 2 | 1 | 0 |
12 | ხშირად მიჩნდება საინტერესო იდეები. | 2 | 1 | 0 |
13 | მე შემოქმედებითი მუშაობა უფრო მომწონს, ვიდრე სხვა სახის მუშაობა; | 2 | 1 | 0 |
14 | ყოველთვის ვცდილობ ვიპოვო ისეთი საქმიანობა, რომელშიც შევძლებ შემოქმედებითობის გამოვლენას. | 2 | 1 | 0 |
15 | მომწონს მეგობრების მოტივირება საინტერესო საქმეების გასახორციელებლად. | 2 | 1 | 0 |
16 | ჩემთვის მნიშვნელოვანია, როგორ აფასებენ სხვა ადამიანები ჩემ მიერ გაწეულ შრომას. | 2 | 1 | 0 |
შეაჯამეთ ქულები: |
24-32 – თვითშეფასების მაღალი ხარისხი;
12-24 – თვითშეფასების საშუალო ხარისხი;
0-12 – თვითშეფასების დაბალი ხარისხი.
და ბოლოს, შემოგთავაზებთ ვირჯინია სატირის თვითშეფასების დეკლარაციას, რომლის ხშირი განმეორება პოზიტიურად იმოქმედებს თქვენი თვითპატივისცემის გრძნობაზე:
“მე – ეს მე ვარ. მთელ სამყაროში არავინაა ზუსტად ისეთი, როგორიც მე.არსებობენ ადამიანები, რომლებიც რაღაცით მგვანან, მაგრამ არავინაა ზუსტად ჩემნაირი.
მე მეკუთვნის ყველაფერი, რაც ჩემ შიგნითაა: ჩემი სხეული, იმის ჩათვლით, რასაც ის აკეთებს; ჩემი ცნობიერება, ჩემი ყველა აზრისა და გეგმის ჩათვლით; ჩემი თვალები, ყველა იმ ხატების ჩათვლით, რის დანახვაც მათ შეუძლიათ: ჩემი გრძნობები, როგორიც არ უნდა იყოს ისინი – შფოთვა, დაძაბულობა, სიყვარული, გაღიზიანება, სიხარული; ჩემი პირი და ყველა სიტყვა, რომლის წარმოთქმაც შეუძლია მას; ჩემი ხმა, ხმამაღალი თუ ჩუმი; ყველა ჩემი ქმედება, რომლებიც მიმართულია სხვებისაკენ თუ თავად ჩემკენ.
მე მეკუთვნის ყველა ჩემი გამარჯვება და წარმატება, ყველა ჩემი მარცხი და შეცდომა. ყველაფერი ეს – მეკუთვნის მე და ამიტომ მე შემიძლია ახლოს გავიცნო ჩემი თავი. მე შემიძლია შევიყვარო და დავმეგობრდე ჩემ თავთან და მე შემიძლია გავაკეთო ისე, რომ ყველაფერი, რაც ჩემშია, მეხმარებოდეს.
მე ვმეგობრობ და მიყვარს ჩემი თავი. მე შემიძლია ფრთხილად და მოთმინებით აღმოვაჩინო ჩემში იმის წყაროები, რაც მაფიქრებს და გავიგო მეტი და მეტი ჩემ თავზე.
ყველაფერი, რასაც მე ვხედავ და ვგრძნობ, ყველაფერი, რასაც მე ვამბობ და ვაკეთებ, რასაც ვფიქრობ და შევიგრძნობ მოცემულ მომენტში – ჩემია და ეს მაძლევს საშუალებას, ზუსტად ვიცოდე, სად ვარ და ვინ ვარ. როდესაც მე ვიხედები წარსულში, ვუყურებ იმას, რაც მინახავს და შემიგრძვნია, რას ვაკეთებდი და ვამბობდი, როგორ ვფიქრობდი და ვგრძნობდი, მე ვხედავ, რომ ბოლომდე არ მაკმაყოფილებს. მე შემიძლია უარი ვთქვა იმაზე, რასაც შეუფერებლად ვთვლი და შევინახო ის, რაც საჭიროდ მიმაჩნია და აღმოვაჩინო რამე ახალი ჩემ თავში.
მე შემიძლია ვხედავდე, მესმოდეს, ვგრძნობდე, ვფიქრობდე, ვამბობდე და ვმოქმედებდე. მე გამაჩნია ყველაფერი, რათა ახლობელი ვიყო სხვა ადამიანებისათვის, რათა ვიყო პროდუქტიული, შევიტანო აზრი ცხოვრებაში. მე ვეკუთვნი ჩემ თავს და ამიტომ მე შემიძლია მისი შექმნა.
მე – ვარ მე და ეს შესანიშნავია.”