II მსოფლიო ომი – ისტორიასა და ლიტერატურაში

სტატიის ავტორი: მარიამ სიმონიძე

რა არის ომი?

ომი არის შეიარაღებულის დაპირისპირება მხარეებს შორის. კაცობრიობის ისტორიის სხვადასხვა ეტაპზე იქნებოდა იარაღი – მშვილდ-ისარი, ფარ-ხმალი თუ სხვა საბრძოლო აღჭურვილობა. თანდათან იარაღი უფრო სრულყოფილი ხდებოდა. ომს  ყოველთვის მოჰყვებოდა დამანგრეველი შედეგები და დიდი ფიზიკური თუ ეკონომიკური დანაკარგები. თავისი მასშტაბის მიხედვით ის შეიძლება იყოს რეგიონული და მსოფლიო.

ll მსოფლიო ომი

ისტორიის განმავლობაში ყველაზე დამანგრეველი ომები  l და ll მსოფლიო ომები. სამწუხაროდ, ორივე მათგანი XX საუკუნეში მოხდა, რამაც დაღი დაასვა ამ პერიოდის საზოგადოებას.

დღეს ვისაუბრებთ იმ უმნიშვნელოვანეს მოვლენაზე, რომელმაც განაპირობა თანამედროვე სამყაროს სახე.

l მსოფლიო დაპირისპირების შემდეგ, საერთშორისო მშვიდობის შენარჩუნების მიზნით შეიქმნა ერთა ლიგა.  ეს შეთანხმება  წყალში ჩაიყარა, როცა 1939 წლის 1 სექტემბერს გერმანია თავს დაესხა პოლონეთს, რამაც განაპირობა ჯაჭვური რეაქცია და მეორე მსოფლიო ომის დაწყება. 3 სექტემბერს ბრიტანეთმა და საფრანგეთმა ომი გამოუცხადეს მას, თუმცა აქტიური საბრძოლო მოქმედებები არ დაუწყიათ, რადგან იმედოვნებდნენ, რომ გერმანია სსრკ-ს შეუტევდა.  ისინი დაშოშმინების პოლიტიკას აგრძელებდნენ, რაც  1939 წლის სექტემბრიდან 1940 წლის მაისამდე გაგრძელდა და ამ პერიოდს „უცნაური ომი“ ეწოდა. ამ ორ უძლიერეს სახელმწიფოს იმედი  გაუცრუვდა, როცა მათი მთავარი მოწინააღმდეგეები გაერთიანდნენ, ფაქტობრივად, მთელი სამყაროს წინააღმდეგ, მოლოტოვ – რიბენტროპის პაქტით. ეს ფაქტი ამართლებს ფრაზას: ,,არ არსებობს მეგობარი სახელმწიფო, არსებობს მხოლოდ საერთო ინტერესები’’.

გერმანია წინ დიდი წარმატებით მიიწევდა, მან შეძლო ფინეთის, დანიის, ბელგიის, ნიდერლანების (ჰოლანდიის), ლუქსემბურგისა და საფრანგეთის ტერიტორიების დაპყრობა. ამის შემდეგ მისი მთავარი მოწინააღმდეგე ევროპაში დიდი ბრიტანეთი იყო, გერმანელებმა მათ წინააღმდეგ შეიმუშავეს გეგმა, რომელსაც კოდურად ,,ზღვის ლომი’’ უწოდეს, ვინაიდან ბრიტანეთი უძლიერესი საზღვაო სახელმწიფო იყო. თუმცა სამხედრო ოპერაცია პირიქით, საჰაერო შეტევებით ბრიტანეთის სამხრეთის დაბომბვას და მისი ავიაციის განადგურებას გულისხმობდა.

1940 წლის მაისში დაშოშმინების პოლიტიკის მთავარი შემოქმედი ჩემბერლენი გადადგა და პრემიერ-მინისტრი გახდა  უინსტონ ჩერჩილი, რომელიც აქტიური საბრძოლო მოქმედებების მომხრე იყო. 1940 წლის ზაფხულში გერმანულმა ავიაციამ ბრიტანული ნავსადგურების და ქარხნების დაბომბვა დაიწყო, რის შემდეგაც გერმანული ფლოტი ლა-მანშზე გადასვლასა და ბრიტანეთის სამხრეთ სანაპიროზე გამაგრებას აპირებდა, მაგრამ ბრიტანულმა ავიაციამ მათ შეტევას კონტრშეტევით უპასუხა და დაიწყო გერმანული ქალაქების დაბომბვა. ეს დაპირისპირება დაახლოებით ორი თვე გაგრძელდა და ორივე მხარე იმდენად დააზარალა, რომ ბოლოს საკუთარი ნებით შეწყვიტეს საჰაერო თავდასხმები.

1940 წლის ბოლოდან შესამჩნევია დაპირისპირება გერმანიასა და სსრკ-ს შორის, რაც გარდაუვალი იყო, ვინაიდან ორი დომინანტური სახელმწიფო საერთო სივრცეში  ვერ იარსებებდა.  დეკემბერში გერმანიამ შეიმუშავა გეგმა “ბარბაროსა”,რაც  საბჭოთა კავშირზე ელვისებურ თავდასხმას და მისი არმიის დიდი ბრიტანეთის დამარცხებამდე განადგურებას ითვალისწინებდა. 1941 წლის 22 ივნისს დილის 4 საათზე სსრკ-ს თავს დაესხა დაახლოებით 150 გერმანული დივიზია. სსრკ ამ შეტევას მოუმზადებელი შეხვდა და 2 დღეში გერმანული ჯარები 230 კმ-ის სიღრმეში შეიჭრნენ. ისინი ნოემბერში მოსკოვს 25-30 კმ-ზე მიუახლოვდნენ, მაგრამ თავგანწირვის წყალობით საბჭოთა ჯარებმა მოიგერიეს გერმანელთა შეტევა და მათ უკან დაახევინეს. საბჭოთა ჯარს გამბედაობა შეემატა როცა გაიგეს, რომ იაპონია არ აპირებდა გერმანიის დახმარებას.

აშშ ნეიტრალურ პოლიტიკას აწარმოებდა გარეგნულად, თუმცა სინამდვილეში იგი დიდ ბრიტანეთს საიდუმლოდ ეხმარებოდა და საჭიროების მიხედვით  უზრუნველყოფდა. 1941 წლის 7 დეკემბერს იაპონიის ავიაცია მოულოდნელად თავს დაესხა აშშ-ს წყნარი ოკეანის მთავარ ბაზას – პერლ-ჰარბორს (ჰავაის კუნძულებზე). მათ გაანადგურეს 19 სამხედრო გემი (მათ შორის 5 სახაზო), 188 თვითმფრინავი და 2400-2500 ადამიანი. არსებობს ვარაუდი, რომ აშშ-მ წინასწარ იცოდა ამ თავდასხმაზე თუმცა, ვინაიდან, ომში ჩასართველად მიზეზი სჭირდებოდა მოსახლეობის მხოლოდ გარკვეული ნაწილი გაარიდა საფრთხეს. აშშ-მ და ინგლისმა ომი გამოუცხადეს იაპონიას, ხოლო გერმანია იძულებული გახდა, საპასუხოდ ომი გამოეცხადებინა აშშ-სთვის. სწორედ, ამ პერიოდში ჩამოყალიბდა “დიდი სამეულის” გაერთიანება – აშშ, დიდი ბრიტანეთი, სსრკ, რომელსაც 1942 წლის 1 იანვარს შეუერთდა კიდევ 23 სახელმწიფო. მათ ხელი მოაწერეს დეკლარაციას გაერთიანებული ერების შესახებ. ის მიმართული იყო გერმანიისა და მისი მოკავშირეების წინააღმდეგ. ეს ქვეყნები ვალდებულებას იღებდნენ ომში დახმარებოდნენ ერთმანეთს. სწორად ამ შეთანხმებამ ჩაუყარა საფუძველი ოთხი წლის შემდეგ გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის (გაეროს) შექმნას.

მეორე მსოფლიო ომი 1945 წლის 8 მაისს გერმანიის კაპიტულაციით დასრულდა.

ll მსოფლიო ომის გერმანია-ნაციზმი

ნაციზმი არის  ტოტალიტარული მოძრაობა, რომელსაც ხელმძღვანელობდა ადოლფ ჰიტლერი. ამ პოლიტიკურ მიმდინარეობას ბევრი საერთო აქვს იტალიურ ფაშიზმთან, თუმცა იგი უფრო რადიკალურობით გამოირჩეოდა. ნაციზმი ყველაზე მეტად გამოიხატებოდა გერმანელი ერის  (ნაციის) განდიდებით და ებრაელების, ჰომოსექსუალების თუ ბოშების მასშტაბური დევნით.

ჰოლოკოსტი-შოა

ჰოლოკოსტი ერთ-ერთი ყველაზე ტრაგიკული მოვლენაა კაცობრიობის ისტორიაში. თვითონ სიტყვა ნიშნავს ,,სრულად დაწვას’’. ტერმინი ჰოლოკოსტი ჩაანაცვლა შოამ, რაც ებრაულად კატასტროფას, უბედურებას გულისხმობს. მას იყენებენ  ებრაელები გერმანელი ნაცისტების პოლიტიკისა და ებრაელთა გამიზნული განადგურების გამოსახატავად. ამ სასტიკ ხოცვა-ჟლეტას დაახლოებით ექვსი მილიონი ებრაელი ემსხვერპლა.

მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში გერმანიის მიერ ოკუპირებულ ტერიტორიებზე აშენდა „სიკვდილის ბანაკები“, რომლებიც მილიონი ადამიანის  მკვლელობისთვის შეიქმნა. პარალელურად, გერმანელები მუშაობდნენ საზოგადოების მასობრივი განადგურების ტექნოლოგიაზე. ხშირად ტარდებოდა სასტიკი და უმეტესად სასიკვდილო სამედიცინო ექსპერიმენტები, რომელთაც გერმანელები ებრალებსა და სხვა დატყვევებულ ხალხზე ცდიდნენ. ეს პროცესები გაგრძელდა  1945 წელს გერმანიის კაპიტულაციამდე.

ნაციზმი ლიტერატურაში

ისტორიის ამ უმძიმეს და ურთულეს პერიოდს მრავალი ნაწარმოები ეძღვნება, მათ შორის ,,წიგნის ქურდი’’ და ,,ბიჭუნა ზოლიან პიჟამაში’’. თუმცა დრომ შემოგვინახა ცამეტი წლის გოგონას დღიური,რომელიც გვაწვდის მნიშვნელოვან ინფორმაციას მისი ერის დევნაზე.

ანე ფრანკის ცხოვრება

ანე ფრანკის მამა, ოტო ფრანკი დაიბადა გერმანიის ქალაქ ფრანკფრუტში. იგი მონაწილეობდა l სოფლიო ომში. ოცდათექვსმეტი წლისამ, ცოლად შეირთო ანეს დედა, რომელიც მასზე ცხრა წლით უმცროსი იყო. 1926 წელს შეეძინათ პირველი ქალიშვილი მარგო, სამ წელში კი ანეც დაიბადა.  ტექსტიდან ვიგებთ, რომ მარგო მეტი სათნოობით გამოირჩეოდა, ხოლო ანე  უმცროსი დისთვის დამახასიათებელი ანცობით. 1933 წელს გერმანიაში ნაცისტური რეჟიმის დამყარების შემდეგ, ოჯახი საცხოვრებლად ჰოლანდიაში გადავიდა, თუმცა მათი ნათესავები ვერ ასცდნენ ,,ჰიტლერის კლანჭებს’’. დროსთან ერთად უარესდებიდა ვითარებაც. ჰოლანდიელები კეთილგანწყობილები იყვნენ ებრაელებისადმი, პირიქით ებრალებოდათ კიდეც ისინი, მაგრამ  ვერაფერს ხდებოდნენ გერმანიის პოლიტიკის წინააღმდეგ.

ანემ დღიური საჩუქრად დაბადების დღეზე მიიღო. ის ალბათ ვერასოდეს წარმოიდგენდა, რომ ადრე თუ გვიან სწორედ ეს რვეული გახდებოდა მისი უახლოესი მეგობარი. 1940 წელს კაპიტულაციის შემდეგ ვითრება კიდევ უფრო გამძაფრდა. ებრალები ვალდებულნი იყვნენ, ეტარებინთ ყვითელი ვარსაკვლავი და ჩაებარებინათ ველოსიპედები, ეკრძალებოდათ ტრამვაით და ავტომობილით მგზავრობა, საჭირო ინვენტარის ყიდვა მხოლოდ სამიდან ხუთ საათამდე შეეძლოთ, ისიც მხოლოდ მათთვის განკუთვნილ მაღაზიებში. საღამოს რვის შემდეგ არ ჰქონდათ უფლება არათუ ქუჩაში, არამედ აივანზე გასულიყვნენ, არ შეეძლოთ  ეცურათ ან ეთამაშათ ჩოგბურთი და ჰოკეი. ბავშვები იძულებულნი იყვნენ ებრაელთათვის განკუთვნილ სკოლებში ესწავლათ.

ტექსტში ნახსენებია საკონცეტრაციო ბანაკები და გესტაპო, იგივე გერმანული საიდუმლო პოლიცია.

საკონცენტრაციო ბანაკი – განსაზღვრულად თავისუფლების მასობრივი, იძულებითი აღკვეთის ცენტრი,სადაც დასასჯელად მიჰყავდათ ეროვნული ან სხვა კუთხით თავისუფლება აღკვეთილო პირები და ტყვეები.ასევე, ნაცისტური გერმანიის ბანაკებში სიკვდილ მისჯილები.

გესტაპო – საიდუმლო სახელმწიფო პოლიცია 1933-1945 წლებში. ორგანიზაციულად გერმანიის შინაგან საქმეთა სამინისტროს შემადგენლობაში შედიოდა. შეიქმნა ნაციზმის წინააღმდეგ მებრძოლთა გასანადგურებლად. გესტაპო ითვლება ნაციზმის ტერორის სიმბოლოდ.

1942 წლის ივლისში ფრანკებს  საიდუმლო პოლიციისგან მიუვიდათ უწყება, რასაც მოჰყვა მათი გაქცევა თავშესაფარში, რომელიც ოტო ფრანკმა თავისი ფირმის უკანა ნაწილში მოაწყო, რამდენიმე თანამშრომლისა და მეგობრის დახმარებით. ფრანკების ოჯახს მალევე შეუერთდნენ ვან დაანები, ებრაელი ცოლ-ქმარი და მათი ვაჟი, 16 წლის პეტერი. შეიძლება ითქვა ამ ერთმა დიდმა ოჯახმა ორი წელი დაჰყო საზოგადოებისგან შორს. ეს ორი წელი კი იყო მუდმივი ჭიდილი საკუთარ მესთან და შიშისა და იმედის პირველობისთვის ბრძოლა.

ანემ თავის დღიურს და ერთადერთ მსმენელს, კიწი შეარქვა. ის რომ არა სიცოცხლით სავსე გოგონას ძალიან გაუჭირდებიდა  ოთხ კედელს შორის გამოკეტილი ცხოვრება. სევდას უმსუბუქებდა სწავლა და იუმორი. როგორც იგი უკანასკნელ წერილში ამბობს მასში მუდმივად იბრძის მისი ორი ბუნება, თუმცა ხშირად თავისი მგრძნობიარე ხასიათის დამალვა უწევს, ვინაიდან ის საკმარისად ძლიერი არაა ყოველდღიურ სტრესთან გასამკლავებლად.

ანეს არ სურდა დარჩენილი ცხოვრების  წარსულის გლოვაში გატარება. იგი უწყვეტად მეცადინეობდა, სწერდა კიწის, ოხუნჯობდა და ართობდა მის გარშემო მყოფთ.

ანეს პირველი სიყვარულიც თავშესაფარში ეწვია.იგი თავიდან ვერ იტანდა მორიდებულ პეტერს,თუმცა მომავალში სწორად მისმა სიმორცხვემ მოხიბლა.თითქოს რადიკალურად განსხვავებულენი იყვნენ,მაგრამ ამ ორმა ახალგაზრდა,გამოუცდელმა და მარტოსულმა სულმა ერთმანეთი იპოვა,რითაც დარჩენილი დღეები გაიმრავალფეროვნეს.

ანეს სურდა,რომ თუ სიკვდილს ვერ გაექცეოდა,მისი დღიურიც მასთან ერთად დაღუპულიყო,მაგრამ მოხდა ისე რომ,ანე დაიღუპა და გადარჩა დღიური-კაცობრიობის ისტრიაში უმძიმესი პერიოდის ამსახველი წყარო.

1944 წლის 4 აგვისტოს გესტაპომ აღმოაჩინა თავშესაფარი და ყველა დააპატიმრა, მათ შორის ებრაელთა მფარველი ჰოლანდიელებიც. ანეს მშობლები და ვან დაანების ოჯახი ოსვენციმში გაგზავნეს, ანე და მარგო კი ბერგენ-ბელზენის საკონცენტრაციო ბანაკში გადაიყვანეს, სადაც ანე შეხვდა თავის ძველ მეგობარს, ლის გოოსენს. ლისი გადარჩა და მისგან მივიღეთ დამატებითი ცნობები ანეზე. სიცოცხლის უკანასკნელი დღეები საყვარელი ადამიანებისგან შორს, გაუსაძლის პირობებში გაატარა და თხუთმეტი წლისა გარდაიცვალა, ჰოლანდიის გათავისუფლებამდე ორი თვით ადრე, გაზაფხულის მოახლოებისას

თავშესაფრის ნანგრევებში ფრანკების ჰოლანდიელმა მეგობრებმა იპოვეს ანეს დღიური, რომელიც მომავალში მამამისს გადასცეს. ის საბჭოთა არმიამ იხსნა სხვების მსგავსად, რის შემდეგაც  ჰოლანდიაში დაბრუნდა. ანე ფრანკის დღიური პირველად 1947 წელს ჰოლანდიაში დაიბეჭდა სახელწოდებით „თავშესაფარი“. იგი ოცზე მეტ ენაზე ითარგმნა და მსოფლიოში მილიონიანი ეგზემპლრი გაიყიდა. საინტერესოა, როგორი იქნებოდა ანეს ცხოვრება, რომ არა მისი მწარე ხვედრი.

სამწუხაროდ, ჩვენთვის უცნობია შოას, იგივე ჰოლოკოსტის სხვა მსხვერპლების ბედი. რთული წარმოსადგენია მილიონობით ტრაგიკული ცხივრების ისტორია, რომლებიც ადამიანმა საკუთარ თავს დაატეხა.

ანე ფრანკის დღიური ანარეკლია ll სოფლიო ომის და ის მოგვითხრობს კარს მიღმა დამალულ ებრაულ ოჯახსა და სიმართლეზე.