დიდი ძმის ფენომენი

სტატიის ავტორი: ლიზი საყვარელიძე

1948 წელი. ტუბერკულოზით დაავადებული ბრიტანელი  ხელში კალამს იღებს და, ადამიანის არჩეული გეზით შეშფოთებული, წერს:

„დიდი ძმა გითვალთვალებს!“

ჯორჯ ორუელის დისტოპიური ნაწარმოები „1984“ წლების განმავლობაში  აკრძალული წიგნების თაროზე იდო. ეს არის ჯერ კიდევ დაუწერელი ისტორიის წინასწარმეტყველება და გაფრთხილება მომავლის შესახებ. წარმოიდგინეთ, თქვენს თითოეულ მოძრაობას ეკრანს მიღმა მსხდომნი აკვირდებოდნენ. არანაირი პირადი სივრცე, მხოლოდ რუტინული სამუშაო. როდის იზღუდება ადამიანის თავისუფალი ნება და იწყება სულით მონობა?

ნაწარმოების პროტაგონისტი არაფრით გამორჩეული უინსტონ სმითია, რომელსაც მოსწონს თავისი ცხოვრება. ის ყოველდღე იღვიძებს, ემზადება სამსახურში წასასვლელად, ეწევა… მისი სამყარო ერთფეროვანია. ქუჩებში აღმართულია დიდი ძმის პოსტერები, რომლებიც იუწყებიან, რომ ომი მშვიდობაა, მონობა – თავისუფლება, უცოდინარობა – ძალა. რა ხდება, როცა ადამიანი უსულო მანქანად იქცევა და დამტყვევებლის მიმართ მადლიერებით განიმსჭვალება? ჯორჯ ორუელის მიზანი სწორედ ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა იყო, რაც არაჩვეულებრივად მოახერხა.

ტექსტი მეორე მსოფლიო ომის დამთავრების შემდეგ იქმნება და წარმოგვიდგენს ქვეყნის ტოტალიტარულ მოდელს. მწერლისთვის ინსპირაციის წყარო არა რომელიმე კონკრეტული სახელმწიფოა, არამედ რამდენიმე ერთად. ნაწარმოების სათაური ავტორს შემთხვევით არ შეურჩევია. ვინაიდან ტექსტში შებრუნებული სამყაროა წარმოდგენილი, ორუელმა გადაწყვიტა,  რომანის შექმნია წლის ბოლო ორი ციფრისთვის ადგილი შეეცვალა და ასე იქცა 1984 ადამიანის სულიერი და მენტალური ტყვეობის სიმბოლოდ.

ნაწარმოების კითვისას ჩემი ყურადღება არაერთმა ფაქტორმა მიიპყრო. უპირველესად, მინდა აღვნიშნო, რომ ტერმინოლოგიამ დამაბნია. რა ფუნქცია აქვს სიმართლის სამინისტროს ტყუილებით სავსე ქვეყანაში? რატომ არ იცის მოსახლეობამ, რომელი წელია? რაც მეტს ვკითხულობდი, მით მეტად ვრწმუნდებოდი, რომ ადამიანის წინააღმდეგ ყველაზე დიდი იარაღი სიტყვებია, ცოდნის გარეშე კი მოსახლეობა უსუსურია. ტექსტს აქვს თანდართული ლექსიკონიც, რომელიც ირონიულ დატვირთვას იძენს. შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ მწერლის არჩევანი, არ დაგვიკონკრეტოს მოქმედების დრო, ემსახურება მკითხველში ეჭვის აღძვრას, იქნებ პროცესი უკვე დაწყებულია?!

ალბათ დამეთანხმებით, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანი მაინც წიგნისა და რეალობის მსგავსებაა. მუშაობის პროცესში ორუელს მთავრობა მართლაც უთვალთვალებდა, რადგან სოციალიზმის მიმდევრობაში ადანაშაულებდნენ. საინტერესოა, რომ სმითის შეყვარებულის – ქალის პროტოტიპი თავად მწერლის მეუღლეა, შესაბამისად, დასაშვებია ვიფიქროთ, რომ ავტორი პერსონაჟში საკუთარ თავს ხედავს. რაც შეეხება წიგნში არსებულ რეალობას, შეგვიძლია, მსგავსებები დავაფიქსიროთ რუსულ და იაპონურ პროპაგანდასთან, განსაკუთრებით საინტერესოა 2+2=5 (შეგიძლიათ იხილოთ ასეთი სახელწოდების ირანული მოკლემეტრაჟიანი ფილმი. მისი ისტორია საბჭოთა კავშირს უკავშირდება – ეს იყო საბჭოთა კავშირის ლოზუნგი, რომელიც სტალინმა წამოაყენა 1929 წელს – „ხუთწლედი ოთხ წელში“,  ხუთწლედის გეგმა უნდა შესრულებულყო ოთხ წელში. ჯორჯ ორეულის რომანში გამოყენებული ფორმულა „ორჯერ ორი უდრის ხუთს“ ამ ლოზუნგს უნდა უკავშირდებოდეს. სამწუხაროდ, 2+2=5 დღესაც რჩება სიბეცისა და უმეცრების ძირითად ფორმულად.

დასასრულს, წიგნი, რომელიც ათწლეულების შემდეგაც არ კარგავს პოპულარობას, რომლისთვისაც არართხელ აუკრავთ აკრძალულის იარლიყი, მაინც ბევრი თანამედროვე მწერლის ფავორიტია – ასეთია ჯორჯ ორუელის გენიალური ნაწარმოები „1984“.