
სტატიის ავტორი: მარიამ ბიწაძე
სიურეალიზმი არის ხელოვნების მიმდინარეობა, რომელიც ეფუძნება არაცნობიერი გონებისა და სიზმრების უცნაური, უსაზღვრო სამყაროს შესწავლას. იგი ჩამოყალიბდა 1920-იან წლებში ფრანგი მწერლის, ანდრე ბრეტონის, „სიურეალისტური მანიფესტით“. სიურრეალიზმი ცდილობდა ლოგიკისა და რაციონალურობის დემონტაჟსა და აბსურდულისა და გასაოცარის წინ წამოწევას. ზიგმუნდ ფროიდის გავლენიანმა ფსიქოანალიტიკურმა ნაშრომმა, განსაკუთრებით მისმა სიზმრებისა და სიმბოლიკის შესწავლამ, შთააგონა სურეალისტებს ექსპერიმენტები ჩაეტარებინათ ისეთი ტექნიკის გამოყენებით, როგორიცაა ავტომატიზმი, რათა გაეხსნათ ადამიანისფსიქიკის შედარებითფარული ნაწილები. ისეთმა ფიგურებმა, როგორებიც არიან სალვადორ დალი, რენე მაგრიტი და მაქს ერნსტი, გააცოცხლეს სიურეალიზმი სამყაროში. ამ ხელოვანთა სახელები ყველას გვსმენია, მაგრამ ნაკლებად ცნობილმა მხატვრებმა, როგორებიცაა რემედიოს ვარო და ლეონორა კერინგტონი, დიდი წვლილი შეიტანეს სიურერეალიზმის ჩამოყალიბებასა და განვითარებაში.
რემედიოს ვარო, ესპანელ-მექსიკელი მხატვარი, საკუთარ ცხოვრებისეულ გამოცდილებებს სიურეალიზმით უკავშრებდა ალქიმიასა და მისტიკას. ესპანეთის სამოქალაქო ომის დროს გაქცევამ და მოგვიანებით მექსიკაში დასახლებამ ვაროს ხელოვენბაზე დიდი გავლენა მოახდინა. მისი ნამუშევრები ხშირად ასახავს შემზარავ, ინტროსპექტულ ფიგურებს რთულ, ეთერულ გარემოში. ნახატში „ჩიტების შექმნა“(1958), ვარო ასახავს ფიგურას, რომელიც აერთიანებს მისტიკურსა და ამქვეყნიურს – პერსონიფიცირებულ ფრინველს. ვაროს მიდგომა სიურეალიზმისადმი იყო ინტროსპექტული და ფილოსოფიური, იკვლევდა მეტაფიზიკას. თითქოს ყოველი ნახატი აღწერს სცენას მითოლოგიური მოგზაურობიდან. ვაროს სიურეალისტი თანამედროვეები, განსაკუთრებით მექსიკაში, მას დიდ პატივს სცემდნენ. იგი ცნობილი გახდა, როგორც რთული, არაამქვეყნიური სამყაროს შემქმნელი, რომელიც განსხვავდებოდა დალისა და სხვათა უფრო თეატრალური სიურეალისტური ნაშრომებისგან. ლეონორა კერინგტონმა, ბრიტანელ-მექსიკელმა მხატვარმა და მწერალმა, გამოიყენა სიურეალიზმი ტრანსფორმაციის, ქალურობისა და მითოლოგიის შესასწავლად, რაც მას სიურეალიზმის ერთ-ერთ ყველაზე ინოვატორ, მაგრამ ნაკლებად ცნობილ მოღვაწედ აქცევს. ვაროს მსგავსად, კერინგტონმა დატოვა ევროპა მეორე მსოფლიო ომის დროს ფსიქიატრიულ დაწესებულების პატიმრობიდან გაქცევის შემდეგ. მის ნამუშევრებში ზღარი სიზმარსა და რეალობას შორის ბუნდოვანია და ხშირად ეყრდნობა ფლორა-ფაუნისა და ოკულტიზმის მოტივებს. ამის შესანიშნავი მაგალითა კერინგტონის ნახატი „შეყვარებულები“ (1951), რომელიც აერთიანებს ცხოველებს, მისტიკურ სიმბოლოებსა და ადამიანის ფიგურებს რიტუალისტურ სცენებში. კერინგტონის მწერლობამ ასევე შეუწყო ხელი სიურეალისტური ლიტერატურული სამყაროს შექმნას. მისი რომანი „მსმენელი საყვირი“ (1974) არის სიბერისა და საზოგადოებრივი ნორმების იუმორისტული, მაგრამ სიურეალისტური კვლევა, რომლის ქვაკუთხედიც ფემინისტური კრიტიკაა. მისი ხელოვნებაც და ლიტერატურაც ეწინააღმდეგება ტრადიციულ გენდერულ როლებს და წარმოაჩენს ქალებს, როგორც აქტიურ პიროვნებებს სიმბოლიზმითა და წარმოსახვით სავსე სიურეალისტურ პეიზაჟებში. მხატვრებმა, როგორებიც არიან ვარო და კერინგტონი შემოგვთავაზეს ხელოვნება უფრო მისტიკურ, ინტიმურ და „ქალურ“ ჭრილში. მათი არაცნობიერის უნიკალური ხედვა აწონასწორებდა სხვა სიურეალისტების ხშირად უფრო დრამატულ ეფექტზე ორიენტირებულ ნამუშევრებს. სიურეალიზმის გავლენა აშკარაა თანამედროვე ხელოვნებაზე, რადგან ის საკითხები რომლებიც ამ ჟანრმა მოიცვა დღემდე არ კარგავს აქტუალურობას. ამ ქალების ტრადიციულ ხელოვნებაში ხშირად შუმჩნეველი ნამუშევრები გვახსენებენ, რომ სიურეალიზმი არის სიზმრების მრავალფეროვანი და განვითარებადი ენა. ქალურობის, მისტიკისა და პიროვნული ტრანსფორმაციის თემების ხელოვნებად ქცევით, ვარო და კერინგტონი სიურეალიზმის ჩარჩოებს დაუპირისპირდნენ და აჩვენეს სამყაროს, რომ არაამქვეყნიურის აღქმის უნარი და უკიდეგანო წარმოსახვა მხოლოდ მამაკაცებს არ ძალუძთ.