სტატიის ავტორი: ლიზი საყვარელიძე
გამასწორებელ კოლონიას უსამართლობა და სისასტიკე ხავსივით ედება, მეტად განსაკუთრებული აპარატი კი სისხლმოწყურებული იჟანგება. ევროპელი მგზავრი კომენდანტის ნებას დაჰყვება და მცირე კუნძულზე იმ ჯარისკაცის ეგზეკუციის სანახავად ჩადის, რომელმაც არც კი იცის, რომ განსჯიან. კაფკა არ ღალატობს არჩეულ სამწერლობო გეზს და მკითხველს კიდევ ერთხელ ჩააფიქრებს ცხოვრების ტრაგიკულობაზე. მოთხრობა „გამასწორებელ კოლონიაში“ 1914 წელს დაიწერა, თუმცა 1918 წლამდე მუშავდებოდა. ირონიულიც კია, რომ მისი შექმნის პერიოდი ემთხვევა პირველ მსოფლიო ომს, ვინაიდან იგი სწორედ იმ შემაძრწუნებელ რეალობას ასახავს, რომელიც ფონად გასდევს მთელ მეოცე საუკუნეს. განუკითხაობა, ტკივილი, სახედაკარგულობა – სწორედ ამ და სხვა პრობლემათა შესახებ ვკითხულობთ ტექსტში და, რაოდენ გასაკვირიც არ უნდა იყოს, სიბრალულით ვივსებით.
მწერლის თავდაპირველი ჩანაფიქრი იყო „გამასწორებელ კოლონიაში“ არა ცალკე, არამედ სხვა ნაწარმოებებთან ერთად გამოეცა. მას უნდა გაეერთიანებინა „მეტამორფოზა“ და „პროცესი,“ ტრილოგია კი სასჯელების სახელით უნდა გამოქვეყნებულიყო. კაფკას შემოქმედებაში განსაკუთრებით მხიბლავს ნაცვალგების არაორდინალური სახეები. განა სხვა პერსონაჟებიც იღვიძებენ ხოჭოდ? ანტიკური ბერძნული ლიტერატურა საუბრობს პოსეიდონის მოუცლელობაზე, აითვისოს მთელი წყალქვეშა სამყარო? ძნელად თუ გადამარწმუნებთ. კაფკა ფაქტობრივად აკრიტიკებს სამსახურს მიჯაჭვულ ადამიანებს და გვაფიქრებინებს, რომ არცერთი სასჯელი არაა იმაზე სასტიკი, ვიდრე – რუტინული ცხოვრება. ჩვენ შემთხვევაშიც ოფიცრისათვის სწორედ საქმის გადაჭარბებული სიყვარულია დამღუპველი, უფრო ზუსტად კი – ძველი წესრიგის ერთგულება. იგი ევროპელს ისე აღფრთოვანებით ესაუბრება მომაკვდინებელ მანქანაზე, რომ საღად მოაზროვნესაც კი შეიძლება შეებრალოს სისასტიკის გულშემატკივარი მამაკაცი.
ნაწარმოებში რამდენიმე პერსონაჟი დომინირებს, სახელი არცერთ მათგანს არა აქვს. ამგვარად, საყურადღებოა მათი როლი ამბის განვითარების პროცესში და არა მათი იდენტობა. ოფიცერი თითქოს მიუსაფარი იყო მანამ, სანამ ყოფილი კომენდანტის თანამებრძოლად იქცეოდა. მისი ცხოვრების ქვაკუთხედად ძველი გზის გაგრძელება ქცეულა, ამას კი მეტწილად მენტორზე მიჯაჭვულობა განაპირობებს. ადამიანის გადაჭარბებული სიყვარული ფატალურადაც შეიძლება დამთავრდეს, მით უმეტეს, თუკი პერსონაჟისთვის საკრალური გმირი უსამართლობას ემსახურება. მართლაც, ოფიცერი თვალის ჩინზე მეტად უფრთხილდება წამების მანქანის საიდუმლოს და თითქოს მოწყობილობა მის კერპადაც იქცევა. ცხადია, რომ კაცი, რომელიც ძალაუფლებით სარგებლობს და ჰუმანურად მიუღებელ პოზიციას იზიარებს, საშიშია საზოგადოებისთვის. იგი წამებით სიკვდილისთვის იმეტებს უბრალო ჯარისკაცს, რომელსაც სალამი დაავიწყდა, თანაც – გასამართლების გარეშე! თავად განსაჯეთ, რა საფრთხის წინაშე დგება თითოეული ჩვენგანი, როცა ძალაუფლებას ამორალური ადამიანი მოიპოვებს.
ორიოდე სიტყვით მოგახსენებთ წამების მექანიზმზეც. უპირველეს ყოვლისა, აპარატი, რომელიც მეტად აღაფრთოვანებს ოფიცერს, არის მწყობრიდან გამოსული, მოძველებული დანადგარი, რომელიც მუდამ შესაკეთებელია. თუკი ძველი კომენდანტის ხელმძღვანელობისას უამრავი ადამიანი იყრიდა თავს, წლების შემდეგ ვითარება სრულად შეიცვალა – ახალი ნაწილები იშვიათად მიდიოდა, სიკვდილმისჯილებს იქამდე მრავალჯერ გამოყენებულ ჩვარს სტენიდნენ პირში. გამასწორებელ კოლონიაში სანიტარიაც კი არ იყო დაცული, არათუ ადამიანის ბუნებითი უფლებები. რაც შეეხება თვითონ წამების პროცესს, იგი მიმდინარეობდა 12 საათის განმავლობაში. პირველი ნახევარი შედარებით უმტკივნეულო იყო, თუმცა უკანასკნელი საათები ჯოჯოხეთურ განცდებს იწვევდა, საბოლოოდ კი ბრალდებულის შიშველ სხეულზე ამოიტვიფრებოდა ჩადენილი დანაშაული. მოთხრობა მაშინ აღწევს კულმინაციას, როცა პასუხი თავად კომენდანტსაც მოეთხოვება.
ისეთი გრძნობა მეუფლება, რომ ამ პატარა მოთხრობის სიყვარულიც კი დანაშაულია კაცობრიობის წინაშე, ვინაიდან მასში დომინირებს როგორც სისასტიკე, ასევე უდარდელობა, თითქოს მასში სიკეთის მარცვალიც კი არ არის… თუმცა განა მშვენიერი არაა კაფკასეული სასჯელი? წამების აპარატი, მართლაც, აღმაფრთოვანებელი უნდა ყოფილიყო, რადგან გენიალურია. კაცი, ჩვენდა სამწუხაროდ, საკუთარ თავში კეტავს ველურ არსებას, რომელმაც შეიძლება დასხლტომა მოახერხოს და მსოფლიო ტერორის ალისფერ ბურუსში გახვიოს. და როცა დიდი უბედურება დატრიალდება, ვერცერთი სასჯელი ვეღარ შეაჩერებს წამების მანქანად ქცეულ ადამიანს…