ვოლტერი და მისი შემოქმედება: „ზადიგი“და„კანდიდი“

სტატიის ავტორი: იოანე სილოგავა

“მეფე მოაბდარის დროს ბაბილონში ცხოვრობდა ჭაბუკი, სახელად ზადიგი, რომლის თანდაყოლილი ნიჭი აღზრდით იყო განმტკიცებული. თუმცა იგი მდიდარი და ახალგაზრდა გახლდათ, მაინც შეეძლო თავისი გრძნობების დამორჩილება. იყო გულახდილი; სრულადაც არ სურდა მუდამ მართალი ყოფილიყო და ადამიანური სისუსტის პატივისცემა იცოდა. ყველას უკვირდა, რომ ასეთი ჭკუის პატრონი, აროდეს არ დასცინოდა იმ გაურკვეველ, ნაწყვეტ-ნაწყვეტ, მყვირალა მსჯელობებს, იმ უტიფარ ცილისწამებებს, უვიც გადაწვეტილებებს, უხეშ, ქუჩურ ხუმრობებს და სიტყვების რახარუხს, რომელსაც ბაბილონში საუბარს უწოდებენ.”

 სწორედ ასე იწყება ფრანსუა-მარია რუეს (ცნობილი თავისი ფსევდონიმით როგორც ვოლტერი) ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ნაწარმოები „ზადიგი“ ანუ „ბედისწერა.“ ვოლტერი, დაბადებული 1694 წელს პარიზში და იმავე ქალაქში გარდაცვლილი 1778 წლის მაისს, იყო განმანათლებლობის ეპოქის ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი ფიგურა. ფილოსოფოსი, ისტორიკოსი და დრამატურგი, რომელმაც საფუძველი ჩაუყარა და განავითარა აზრის თავისუფლება, როგორც ცნება. იგი გახლდათ რელიგიური შემწყნარებლობისა და ადამიანის აზროვნების დამოუკიდებლობის მცველი მე-18 საუკუნეში. მის ნაწერში მკვეთრად ჩანს ზოგადი ჭკუა, სიბრძნე და მცდელობა, გააკრიტიკოს ავტორიტეტული ფიგურები და თანამედროვე სტატუს-კვო. მიუხედავად ამისა, კრიტიკის ხმამაღლა  გამოთქმა ვოლტერისთვის ხშირად გადასახლებისა და პატიმრობის გამომწვევი მიზეზი გახლდათ.

„ზადიგი“ (1747) და „კანდიდი“ (1759) ორივე ფილოსოფიური მოთხრობაა, რომლებიც აერთიანებენ პერსონაჟთა თავგადასავალს სატირასა და მკვეთრ სოციალურ კრიტიკასთან. „ზადიგი“ გვიყვება ახალგაზრდა ბაბილონელი ჭაბუკის შესახებ, რომელიც მთელი მსოფლიოს გარშემო მოგზაურობისას გამოცდება, რამდენად სათნო, გონიერი და გამძლეა. „კანდიდი“, ქვესათაურით „ოპტიმისტი“, არის სატირული განხილვა ლაიბნიცის ფილოსოფიური ოპტიმიზმისა. უპირველეს ყოვლისა, გოტფრიდ ვილჰელმ ლაიბნიცის,  გერმანელი ფილოსოფოსისა და მეცნიერის, სამყაროს გაგება დაფუძნებული იყო იმ ვარაუდზე, რომ იგი შეიქმნა აბსოლუტურად კეთილი ღმერთის მიერ. როგორც „ოპტიმისტი“, ლაიბნიცი ამტკიცებდა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ სამყარო შეიძლება იყოს არასრულყოფილი, ის სამყარო, რომელშიც ჩვენ ვარსებობთ, არის ძალიან კარგი. „კანდიდი“ გვიყვება გულუბრყვილო გმირის უბედურ თავგადასავალზე, რომელშიც თავად მთავარი სპერსონაჟი მოწმე ხდება სამყაროს დაუნდობლობისა.

ახლა კი წარმოგიდგენთ „ზადიგიდან“ და „კანდიდიდან“ მნიშვნელოვან ამონარიდებს. ამ ნაწყვეტში ზადიგი განიხილავს ადამიანის ცხოვრებაში ბუნებისა და ბედის როლს: “ზადიგი ამრიგად იყო დამონებული, იგი დაემორჩილა საკუთარივე მსახურს: ისინი ფეხებით იყვნენ ერთმანეთთან გადაჯაჭვულნი და ამ მდგომარეობაში მიჰყვებოდნენ არაბ ვაჭარს თავის სახლამდე. გზაში ზადიგი ანუგეშებდა თავის მსახურს და მოუწოდებდა მას მოთმინებისაკენ, მაგრამ, ჩვეულებისამებრ, ის ამ წუთსაც კი ადამიანის ცხოვრებაზე იყო ჩაფიქრებული.“

 ______

ამ ამონარიდში კანდიდი და პანგლოსი განიხილავენ საკუთარი ბაღის გაშენების იდეას, როგორც პირადი პასუხისმგებლობისა და პრაქტიკულად მოქმედების მეტაფორას: “არც არის საჭირო მითხრათ, – თქვა კანდიდმა, – რომ ჩვენ უნდა ვიზრუნოთ ჩვენს ბაღზე. მართალი ხარ, – თქვა პანგლოსმა, ვინაიდან, როდესაც ადამიანი ედემის ბაღში შეიყვანეს, ეს მხოლოდ მისი გაფორმების მიზნით იყო. განა თავად ეს არ ადასტურებს, რომ ადამიანი არ დაბადებულა უსაქმოდ?”

ეს დიალოგი გვიჩვენებს ფილოსოფიურ გადასვლას პასიური ოპტიმიზმიდან სამყაროსთან აქტიურ ჩართულობაზე და მას გარკვეულწილად იგივე სათქმელი აქვს, რაც ოპტიმისტური ნიჰილიზმის თეორიას, რომელსაც მრავალი საუკუნის შემდეგ ჩაუყარეს საფუძველი ეგზისტენციალისტებმა.

 ____

აგრეთვე შეგიძლიათ იხილოთ ქვემოთ მოცემული ვიდეო მასალა, რათა უკეთესად გაეცნოთ ვოლტერსა და მის შემოქმედებას.